[dropcap]C[/dropcap]reo que todos os partidos políticos que se presentaron ás eleccións levaron no seu programa un punto sobre modernizar a xustiza. É un dos grandes problemas da administración española. A situación da xudicatura está a influír na eficacia da xustiza, no seu prestixio e é unha das razóns polas que a Democracia en España e as súas institucións están cuestionadas. Todos veriamos a algún amigo noso compartindo nas súas redes sociais unha foto con Iñaqui Urdangarín e unha señora que utilizou un cartón de crédito perdida para comprar cueiros e comida ás súas fillas. Iñaqui e a aínda Infanta de España adoitan aparecer vestidos luxosamente e na foto adóitase dicir: ?Mentres Urdangarín segue libre, a nai que usou un cartón perdido para comprar cueiros e comida para as súas fillas irá a prisión en dúas semanas?. Pero claro, ninguén se preocupa en explicar en primeiro lugar que hai unha cousa que se chama prisión preventiva que non pode ser utilizada como castigo. Porque mentres non haxa unha condena xudicial todos somos inocentes. Tampouco se encargan de explicar, que a prisión preventiva só pode utilizarse para asegurar a realización do procedemento. Por último, e o máis importante, ninguén se encarga de ir ao problema e de aclarar que é moito máis fácil e rápido para un xuíz, cos medios que conta, resolver un caso sinxelo como o desa señora que uno complexo, con miles de testemuñas, probas e tramas como o do caso Noos.
A xustiza en España necesita unha modernización profunda. En tecnoloxía, en modelo de oficina xudicial, en formación dos funcionarios, de tecnoloxía, de medios materiais, de edificios. Hai unhas semanas, polo meu traballo, acudía a un Think Thank sobre ciberseguridade e unha das relatoras, que é avogada, apuntaba que un dos problemas cos que se atopan os xuíces para loitar contra os ciberedelincuentes é que temos unha administración de xustiza ancorada no século XIX, que non vestían con manguitos porque xa non se estilaban, que moitos xuíces non contaban con coñecementos suficientes para resolver casos de cibercrimen ( e por iso na chea de casos pendentes quedaban os delitos ciber e resolvía os tradicionais) e que a implantación de Lex Net ( sistema obrigatorio a partir do 1 de xaneiro para que os letrados presenten os seus escritos) está a ser unha catástrofe. Está a ser unha catástrofe por unha cuestión de concepto no funcionamento do modelo de funcionariado español. O avogado ou procurador sobe o escrito a Lex Net. Pero unha vez subido, a súa tramitación realízase da forma tradicional. A señorita/ou Puri ten que descargarse os expedientes. Pero ela, ou el, só é responsable dos expedientes 1,2 e 3. Por tanto, como non lles pagan por descargarse o resto, non os tramitan e o sistema colapsa.
Por iso título o artigo preguntándome se a modernización do noso sistema xudicial é unha cuestión de investimento ou de xestión. En canto ao investimento, e se acudimos ao orzamento do Ministerio de Xustiza para 2016, podemos ver que os fondos se han incrementado un 7,24%. Concretamente, os gastos de investimento para a modernización tecnolóxica crecen un 25,66% e para o desenvolvemento do Plan de aceleración da Xustiza en contornas dixitais, avanzar cara ao papel cero e a Xustiza en Rede destínanse 64,62 millóns de euros (un 35,7% máis que en 2015)[1].
Pero parece que estes datos non son suficientes. A Comisión Europea ha realizado un estudo titulado «European xudicial systems ?Edition 2014 (2012 data): efficiency and quality of justice». Nel, realiza un exhaustivo estudo comparado dos sistemas xudiciais europeos do que se desprende que España (en 2012) sitúase no posto 21 por orzamento anual asignado aos xulgados por habitante (por detrás de Malta). España destina 27? por habitante, cando a media é de 34,8?. Estes datos, teñen certa mellora se se analiza o orzamento anual asignado aos xulgados en relación co PIB de cada país. España segue estando por baixo da media, pero preto doutros países como Dinamarca, Finlandia, Noruega, Suecia ou Holanda.
Como vemos, os datos que utiliza o estudo son de 2012 e que ao longo destes anos realizouse un esforzo económico no medio dunha das maiores crises. Pero estou seguro, que, a pesar diso, cando a UE repita o estudo non mellorariamos significativamente. Tamén estou seguro de que as causas xudiciais seguirán eternizándose nos xulgados e os poucos avances tecnolóxicos que se tenten implantar, non serán de gran utilidade. Por iso, creo que é necesario un cambio na forma de gastar e na forma de traballar na xudicatura. O primeiro paso, (e como manifestaba no meu artigo Reformas que difuminaron a separación de poderes en España: O Consello Xeral do Poder Xudicial) é despolitizar o Consello Xeral do Poder Xudicial. Pero despois, deberiamos estudar a implantación dun modelo como o holandés. Hai non moitos días, lía en Politikon sobre o sistema do que se dotaron os Países Baixos[2].
Neste artigo falábase de que en moitas ocasións o importante non é centrarnos en canto gástase senón en como se gasta. En España, aos españois e aos políticos (sobre todo de esquerdas) encántanos falar de gastar máis en educación, gastar máis en sanidade, gastar máis en xustiza etc. Pero moitas veces é mellor saber como gastar.
Os holandeses, en 2005, introduciron o orzamento con información de desempeño no poder xudicial. Mediante este sistema, establécese unha análise das cargas de traballo e unha monitoraxe de todos os xulgados. Ademais, o orzamento é negociado entre o Ministerio de Xustiza e o Consello Xudicial, quen despois realiza unha asignación orzamentaria a cada un dos xulgados.
A negociación do orzamento entre o Ministerio de Xustiza e, o que en España sería, o Consello Xeral do Poder Xudicial realízase en base á carga de casos anual prevista para o próximo ano xudicial. Sobre esa carga de traballo, o ministerio realiza a asignación orzamentaria. A carga de traballo é estimada en función dun cálculo do tempo de traballo e os custos do procedemento. Os gastos dos procesos calcúlanse segundo o tipo de casos establecidos por categorías. Estes prezos son revisados cada tres anos entre o Ministerio e o Consello. O tempo calcúlase en función dunha enquisa periódica. Outro dos mecanismos cos que se dota, é a análise ao final do ano xudicial dos casos resoltos. Se é maior aos acordados o ministerio abona ao Consello a diferenza, se é menor o Consello devolve a diferenza. Iso si, a contía do exceso ou déficit non se calcula tomando o prezo total, senón que se reduce ao 70% do prezo aplicable a cada caso. Por último, e nesta fase do sistema, o número de casos resoltos é sometido á revisión dun auditor externo.
Unha vez realizada esta negociación entre a carteira de xustiza e o Consello, este último, realiza a mesma operación con cada un dos xulgados do país. Asígnalle unha contía en función aos casos que espera resolver e lla bona ou devolve a diferenza en función de se se superaron os obxectivos ou se non se alcanzaron.
Estas medidas, están a contribuír a que, como o orzamento de cada ano baséase en gran parte no número de casos resoltos no exercicio anterior, redúzanse os incentivos para resolver un número de casos menor e así poder obter esa diferenza do 30%. Outro dos incentivos que fomenta o sistema é que, como todos os xulgados e tribunais reciben a mesma cantidade polos sumarios, se estes son resoltos por un custo menor, poden quedar co exceso. Isto crea un incentivo para operar con eficiencia.
Di Fernándo Fernández Mónge no seu artigo en Politikon ( ao que algún día este blogue non terá nada que envexar) «o orzamento por resultados en Holanda, unido a outras reformas estruturais na primeira década dos 2000 (reforma do mapa xudicial, establecemento de estándares de calidade e tempo, dixitalización dos procesos, etc.) resultaron nunha redución do tempo medio para resolver casos civís de 6 meses, e un aumento da satisfacción co desempeño xudicial do 66% ao 78% entre as partes dun procedemento e do 74% ao 81% entre os avogados».
Polo seu posto, hai que ter certas cautelas. Todos sabemos que quen fai a lei, fai a atrampa. Por iso a eficiencia debe verse acompañada de medidas para asegurarnos de que non baixa a calidade do proceder dos xuíces á hora de ditaminar sentenzas e resolucións. Tamén hai que evitar que se incentive inflar os números mediante auditorías externas. Pero, con estas medidas non se aproveitarían mellor os 64,62 millóns destinados ao Plan de aceleración da Xustiza en contornas dixitais, avanzar cara ao papel cero e a Xustiza en Rede? Non cren que modernizariamos máis a xustiza? Que sería un sistema moito máis transparente? Ademais, se se fixan na segunda gráfica, o país con maior investimento por habitante en función do PIB é Bosnia Herzegovina. Realmente cren que porque gasten máis recursos teñen unha xustiza mellor que a nosa? Eu a verdade é que non o creo. Creo que é un exemplo que mostra que gastar máis en algo, non significa que vaia a ser mellor.
Por iso, temos que introducir estas cuestións no debate sobre a reforma e modernización da xustiza. Creo que axudará a ter unha democracia máis avanzada, onde sexa máis difícil delinquir, corromper a políticos, onde a economía funcionará mellor. Porque habemos de ter en conta que á hora de que as empresas invistan, tense en consideración a celeridade da xustiza. Eu traballei facendo unha análise para un importante banco francés, sobre o tempo que tardaban nas distintas provincias en resolver os procedementos. Andalucía era a rexión onde máis tempo levaba, e no País Vasco onde menos. Por iso, comezaron a exporse subir os intereses á hora de facer transaccións en certas comunidades. Por último, non temos que ter medo a posibles reticencias para implementalo entre os membros da xudicatura. Hai que ser valentes. En Holanda, xuíces e avogados mostraron escepticismo e preocupación por unha posible vulneración á autonomía e independencia do poder xudicial. Unha vez posto en marcha, non houbo recurso algún por parte destes colectivos.
[1] Plan Presupuestario 2016 del Reino de España.
[2] http://politikon.es/2016/03/17/mejorando-la-financiacion-de-la-justicia-el-caso-de-holanda/
